🚀🔥🚀 Issue #154 - De Versplintering van Onze Consensusrealiteit door Nieuwe Technologie

In de moderne tijd lijkt de consensusrealiteit - het gedeelde begrip van wat echt en waar is - meer dan ooit te verbrokkelen. Dit fenomeen wordt grotendeels aangedreven door de opkomst van nieuwe technologieën en de invloed van sociale media, algoritmen en online influencers. De dynamiek van hoe informatie wordt verspreid en geconsumeerd is drastisch veranderd, wat leidt tot een diepgaande verschuiving in onze maatschappelijke structuren en percepties. Deze analyse is gebaseerd op het boek "Invisible Rulers" (2023) van Renée DiResta, dat voortbouwt op het idee van 'Invisible Rulers' zoals geïntroduceerd door Edward Bernays.

De Nieuwe Architecten van Realiteit

Edward Bernays, vaak aangeduid als de 'vader van de public relations', introduceerde het concept van 'Invisible Rulers' in zijn boek "Propaganda" uit 1928. Bernays betoogde dat er een onzichtbare regering bestond, bestaande uit PR-experts, reclame-executives en propagandisten, die de publieke opinie en het gedrag van de massa's subtiel manipuleerden. Hij stelde dat deze 'onzichtbare heersers' cruciaal waren voor het functioneren van een democratische samenleving omdat zij de gedachten en meningen van het publiek vormden door middel van strategische communicatie en massamedia.

Renée DiResta moderniseert dit begrip door te laten zien hoe deze 'Invisible Rulers' in de digitale leeftijd zijn geëvolueerd. In haar boek "Invisible Rulers" onderzoekt DiResta de rol van sociale media influencers, algoritmen en online gemeenschappen in het vormgeven van de publieke opinie. Zij benadrukt hoe de hedendaagse onzichtbare heersers - nu vaak influencers en algoritmes - een diepgaande impact hebben op wat mensen zien, geloven en uiteindelijk doen. In plaats van enkel via traditionele media, gebeurt deze beïnvloeding nu via gedecentraliseerde netwerken en op maat gemaakte realiteiten ('bespoke realities') die door technologie worden ondersteund.

De Nieuwe Architecten van Realiteit

In het verleden werden massamedia zoals kranten, radio en televisie beschouwd als de belangrijkste bronnen van informatie. Deze kanalen, hoewel niet zonder hun eigen vooroordelen, fungeerden als poortwachters die informatie filterden en een zekere mate van controle uitoefenden over wat het publiek bereikte. Met de opkomst van het internet en sociale media is deze dynamiek fundamenteel veranderd. In plaats van een gecentraliseerd systeem waarin een paar invloedrijke mediahuizen de publieke opinie vormden, bevinden we ons nu in een gedecentraliseerd netwerk waar iedereen met een internetverbinding de potentie heeft om invloed uit te oefenen.

De nieuwe machtsdriehoek bestaat uit influencers, algoritmen en het publiek.

Influencers, van sociale media sterren tot politieke figuren, hebben directe lijnen naar hun volgers en kunnen informatie snel en effectief verspreiden. Algoritmen, ontworpen om engagement te maximaliseren, versterken inhoud die waarschijnlijk gedeeld wordt, ongeacht de nauwkeurigheid ervan. Het publiek, gedreven door emotionele reacties en cognitieve vooroordelen, participeert actief in deze nieuwe informatiestromen, vaak zonder de kritische evaluatie die noodzakelijk is voor een gezonde democratische samenleving.

Als je er een trend van maakt, maak je het waar

Een belangrijk concept dat DiResta in haar boek introduceert, is het idee dat als je ergens een trend van maakt, je het waarmaakt. Dit fenomeen benadrukt de kracht van viraliteit en sociale media in het creëren en versterken van percepties en overtuigingen. Door iets trending te maken, ongeacht of het waar is of niet, krijgt het een gevoel van legitimiteit en urgentie. Wanneer een idee of een verhaal viraal gaat, wordt het automatisch gezien als belangrijk en relevant, simpelweg vanwege de aandacht die het krijgt. Dit versterkt de illusie van waarheid en consensus, zelfs als de inhoud feitelijk onjuist is.

De Mechanismen Achter de Versplintering

Dit mechanisme is nauw verbonden met het idee van 'bespoke realities' of op maat gemaakte realiteiten. (In ons boek Echt Nep bespreken we dit concept ook, alleen wij noemen ze realiteitsbubbels.) Sociale media platforms zoals Facebook, Twitter en Instagram maken gebruik van complexe algoritmen om inhoud te cureren en te presenteren. Deze algoritmen zijn ontworpen om gebruikers te betrekken door hen meer van de inhoud te tonen die zij leuk vinden of waarmee zij eerder hebben geëngageerd. Dit creëert een vicieuze cirkel waarin gebruikers steeds meer worden blootgesteld aan inhoud die hun bestaande overtuigingen bevestigt, wat leidt tot de vorming van realiteitsbubbels.

In deze context speelt viraliteit een cruciale rol. Inhoud die emotionele reacties oproept, wordt sneller en breder gedeeld dan feitelijke of genuanceerde informatie. Dit heeft geleid tot een informatieve economie waarin sensatie en schandalige beweringen de overhand hebben. De invloed van influencers, die vaak financieel worden beloond voor hun vermogen om engagement te genereren, versterkt deze trend. Zij produceren inhoud die is afgestemd op de voorkeuren van hun volgers en de eisen van de algoritmen, vaak ten koste van de waarheid.

Filterbubbels versus Realiteitsbubbels

Een filterbubbel ontstaat wanneer een algoritme selectief informatie filtert op basis van eerdere interacties en voorkeuren van een gebruiker, waardoor die gebruiker voornamelijk informatie ziet die zijn of haar bestaande overtuigingen bevestigt. Realiteitsbubbels gaan een stap verder; ze creëren een geheel nieuwe, op maat gemaakte realiteit voor individuen, waarin hun overtuigingen en wereldbeelden niet alleen worden bevestigd, maar ook worden versterkt en uitgebreid met nieuwe 'feiten' en verhalen die specifiek zijn ontworpen om binnen die realiteit te passen.

In een filterbubbel ziet men alleen de informatie die de algoritmen als relevant beschouwen, gebaseerd op eerder online gedrag. Dit kan leiden tot een beperkte en vertekende informatie-inname, maar de kern van de gedeelde realiteit blijft grotendeels intact. Daarentegen ontstaat in een realiteitsbubbel een volledig nieuwe werkelijkheid, waarbij de grenzen tussen feit en fictie vervagen en de gebruiker een alternatieve versie van de wereld gepresenteerd krijgt die ver verwijderd kan zijn van de algemeen aanvaarde realiteit. Deze realiteitsbubbels dragen bij aan een hyperverzuilde samenleving waarin verschillende groepen volledig verschillende versies van de waarheid aanhangen en elkaar niet meer kunnen bereiken of begrijpen.

De massaproductie van onwerkelijkheid

De invloed van Generatieve AI op haar verhaal is duidelijk en significant. Generatieve AI, die in staat is om teksten, beelden, video's en zelfs audio te creëren op basis van minimale input, versterkt de dynamiek van realiteitsbubbels verder. Deze technologie kan gepersonaliseerde inhoud op een schaal en met een snelheid produceren die voorheen ondenkbaar was, waardoor het nog moeilijker wordt om feit van fictie te onderscheiden. Generatieve AI, die in staat is om teksten, beelden, video's en zelfs audio te creëren op basis van minimale input, versterkt de dynamiek van realiteitsbubbels verder. Deze technologie kan gepersonaliseerde inhoud op een schaal en met een snelheid produceren die voorheen ondenkbaar was, waardoor het nog moeilijker wordt om feit van fictie te onderscheiden.

Generatieve AI kan worden gebruikt om overtuigende, op maat gemaakte desinformatie te creëren die specifiek is afgestemd op de overtuigingen en vooroordelen van individuele gebruikers. Dit verhoogt de efficiëntie van desinformatiecampagnes en maakt het mogelijk om gerichte aanvallen uit te voeren op de perceptie van grote groepen mensen. De technologie kan ook worden ingezet om deepfake-video's te maken, waardoor de grens tussen werkelijkheid en fictie nog verder vervaagt en het vertrouwen in visuele en auditieve bewijzen wordt ondermijnd.

De Gevolgen voor de Samenleving

De versplintering van onze consensusrealiteit heeft verregaande gevolgen. Ten eerste wordt het steeds moeilijker om een gedeeld begrip van feiten en realiteit te bereiken. Dit belemmert ons vermogen om collectieve actie te ondernemen, of het nu gaat om het aanpakken van klimaatverandering, het bestrijden van pandemieën of het navigeren door politieke crises. Het gebrek aan gedeelde feitenbasis ondermijnt ook het vertrouwen in democratische instellingen en experts, wat leidt tot een toename van complottheorieën en wantrouwen.

Bovendien creëert deze fragmentatie een voedingsbodem voor polarisatie. Mensen trekken zich terug in ideologische kampen waar hun overtuigingen voortdurend worden versterkt, wat leidt tot een versterking van extremistische standpunten en een afname van het vermogen tot dialoog en compromis. Sociale cohesie wordt ondermijnd en de maatschappelijke spanningen nemen toe.

De Weg Vooruit

Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, is een gezamenlijke inspanning nodig van verschillende maatschappelijke actoren. Educatie speelt een sleutelrol in het ontwikkelen van kritische denkvaardigheden bij het publiek, zodat mensen beter in staat zijn om feit van fictie te onderscheiden. Technologiebedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen door transparantie te bieden in hun algoritmen en actief desinformatie en schadelijke inhoud te bestrijden. Beleidsmakers moeten regelgeving ontwikkelen die de integriteit van informatie waarborgt zonder de vrijheid van meningsuiting te schenden.

Tenslotte is er een dringende behoefte aan een hernieuwd engagement met het concept van een gedeelde realiteit. Dit vereist een cultuurverandering waarin waarheid en feiten opnieuw worden gewaardeerd boven sensatie en emotie. Alleen door gezamenlijk te werken aan een herstelde consensusrealiteit kunnen we de uitdagingen van de moderne wereld effectief aanpakken en een gezonde, functionerende democratie waarborgen.

Op Zoek Naar Een Nieuw Verbindend Verhaal

Net zoals religie in het verleden diende als een groot verbindend verhaal dat gemeenschappen samenbracht en een gedeeld begrip van de wereld bood, hebben we nu een nieuw verbindend verhaal nodig. Een verhaal dat de fragmentatie van onze huidige realiteit kan tegengaan en een gemeenschappelijke basis kan bieden voor samenwerking en begrip. Dit nieuwe verhaal moet zich richten op universele waarden, gedeelde feiten en een gezamenlijke visie voor de toekomst. Alleen door een dergelijk verbindend verhaal massaal te omarmen, kunnen we de kloof overbruggen die door de moderne technologie is gecreëerd en een meer verenigde en veerkrachtige samenleving opbouwen.

In deze nieuwe informatiesamenleving hebben we allemaal de macht gekregen om de publieke opinie te beïnvloeden. Met deze macht komt ook een grote verantwoordelijkheid om deze zorgvuldig en ethisch te gebruiken. De toekomst van onze samenleving hangt ervan af.